سکه های ایران

سکه‌های ایران بخشی از پول ملی ایران است که به تمامی سکه‌های ضرب شده و رایج در تمام سلسله‌ها و دودمان‌های حاکم بر ایران زمین اعم از ایرانی و بیگانه، که تا زمان کنونی، بر ناحیه‌ای کوچک یا سراسر ایران کنونی حکومت کرده‌اند، اطلاق می‌شود.ما در این مقاله قصد داریم شما را با سکه های ایران تا حدودی آشنا کنیم در ادامه با آنتیک ملل همراه باشید.

سکه یک تکه فلز به وزن معین است که روی آن نشان رسمی یا نام دولت یا حکومتی که وزن، عیار و بهای آن را تعهد می‌کند، نگاشته شده‌است

سکه از فلزات مختلف مانند طلا، نقره و آلیاژهایی مانند برنز ساخته شده‌است که اصول آن هنوز بعد از بیست و هفت قرن همچنان برجای و استوار است.

سکه یک تکه فلز به وزن معین است که روی آن نشان رسمی یا نام دولت یا حکومتی که وزن، عیار و بهای آن را تعهد می‌کند، نگاشته شده‌است.

سکه از فلزات مختلف مانند طلا، نقره و آلیاژهایی مانند برنز ساخته شده‌است که اصول آن هنوز بعد از بیست و هفت قرن همچنان برجای و استوار است

ضرب سکه

در ایران معمولاً سکه قدیمی را با چکش ضرب می‌زدند و طریقه ضرب این گونه مسکوکات آسان بود. قرن‌ها به این ترتیب عمل می‌کردند که ابتدا نقش پشت سکه را روی فلز محکمی که معمولاً از فولاد بود به‌طور معکوس و منفی حکاکی می‌کردند و آن را در وسط سندان کار می‌گذاشتند و به همان طرز عیناً نقش روی سکه را نیز در سر سنبه‌ای از فولاد حکاکی می‌کردند.

پس از تعیین عیار مناسب فلزات و ذوب و شمش نمودن، آن‌ها را خرد کرده، به قطر و وزن لازم به صورت قطعاتی می‌بریدند و آن را گداخته، به ضرب فشار چکش به صورت مسکوک درمی‌آوردند.

این نوع سکه زدن منحصر به کشور ما نبود، تقریباً در همه جای دنیا به همین شیوه عمل می‌شد، بعدها به صورت بسیار ابتدایی از منگنه‌ها استفاده می‌کردند و پس از سال ۱۵۶۱ م با اختراع ماشین ضرب سکه در اروپا، سکه‌های استاندارد رواج یافت. در سیاحت ‌نامه شاردن در توصیف چگونگی ضرب سکه در دوران صفوی تنها به این توضیح بسنده شده‌است که “پول ایران با چکش ضرب می‌شود و با قالب‌ریزی هیچ‌گونه آشنایی ندارند.

توصیفی که تذکره الملوک از نُه مرحله ضرب سکه، یعنی مراحلی که باید فلز گران‌بها از آن بگذرد تا به صورت سکه در آید، به دست می‌دهد بسیار پرارزش است. زیرا که نه شاردن و نه هیچ‌ یک از سیاحان معاصر وی از شیوهٔ سکه‌زنی در ایران سخنی نگفته‌اند بر اساس نوشته‌های کتاب تذکرة الملوک، در زمان صفویه نظم و ترتیب خاصی برای ضرب سکه وجود داشت و ضرابخانه، سازمان اداری گسترده‌ای دارای مشاغل متنوع بود که تحت نظر معیرالممالک اداره می‌شود عزل و نصب حکاکان، زرکشان، ضراب باشی، ضابطان، صنعتگران، کارکنان و کارمندان با وی بود و هیچ‌یک از عاملین دیگر حق دخالت نداشتند.

دستگاه‌ های مهم ضرابخانه عبارت بودند از:

۱- دستگاه سباکی (گدازنده) برای ذوب و خالص کردن طلا و نقره.
۲- دستگاه قرص‌کوبی که فلزات را به شکل قرص درمی‌آورد.
۳- دستگاه آهنگری برای شمش کردن فلزات.
۴ – دستگاه چرخ‌کشی برای نوار کردن شمشها به ضخامت معین.
۵ – دستگاه قطاعی برای قطعه قطعه کردن نوار فلزات.
۶ – دستگاه کهله‌کوبی، فلزات قطعه شده را پهن کرده، به اندازه سکه درمی‌آورد.
۷ – دستگاه سفیدی‌گری، قرصهای زر و سیم را پاک می‌کرد.
۸ – دستگاه تخش‌کُنی، قرصهای کم‌وزن را جدا کرده، مجدداً با وزن صحیح آماده می‌کرد.
۹ – دستگاه سکه‌کُنی، قرصها را سکه می‌کند.

وضع سکه در دوران افشاریه وزندیه

در دوران افشاریه و زندیه تا اواسط قاجاریه وضع ضرب سکه کم و بیش به همان صورت بود تا در سال ۱۲۸۲ هـ. ناصرالدین شاه دستور داد ضرابخانه‌ ای با روش جدید از فرانسه خریداری و به ایران وارد شود و پس از وقفه‌ای دوازده ساله، ضرابخانه جدید در سال ۱۲۹۴ هـ به دستیاری پشان، مستشار اتریشی، کار خود را آغاز نمود.

بزرگ ‌ترین سکه جهان سکه ‌ای زرین است که نوشته روی آن به فارسی است و مشخصات سکه عبارت است از: وزن آن بیش از هفتاد اونس (اونس = ۳۱٫۱۰۳۴۷۶۸ گرم) – اندازه قطر و دایره این سکه ١٤/٥ سانتیمتر است. نوشته روی سکه «لا اله الا الله محمد رسول‌الله» و عبارت «ضرب دارالخلافه شاه جهان‌آباد ۱۰۶۴» و درحاشیه آن هم این شعر دیده می‌شود:

از صدق ابی بکر شد ایمان انور
اسلام قوی دست شد از عدل عمر
دین تازه شد از شرم و حیای عثمان
و ز علم علی یافت ولایت زیور
این سکه منحصربه‌فرد بوده و اکنون در موزه بریتانیاست.

از زمان مظفرالدین شاه قاجار سکه نیکلی هم در ایران رایج شد. در سال ۱۲۷۸ خورشیدی قراردادی با بانک شاهنشاهی برای ضرب معادل ۱۵۰ هزار تومان سکه نیکلی بسته شد. از سال ۱۳۲۲ قمری (۱۲۸۳ خورشیدی) این سکه ها وارد گردش شد و همه ساله ضرب این سکه ها و ورود آنها به ایران ادامه یافت.

سکه های تقلبی

سکه تقلبی، سکه‌ ای است که از فلزات ارزان قیمت، به ظاهر به صورت سکه اصل ساخته می‌شود. در گذشته و حال کسانی که سکه تقلبی می ‌ساختند، برای انجام کار خود بیشتر از فلزات ارزان چون مس و برنج سکه‌ هایی شبیه به اصل فراهم می ‌نمودند و بعد روی آن‌ها را با آب زر یا سیم می‌پوشاندند و به جای سکه‌های اصل روانه بازار می‌کردند.

لغت «سه توی» نیز به معنی سکه تقلبی آمده و آن عبارتست از «پول قلب و مسکوک مسی که روی آن آب طلا یا نقره داده باشند». بدون شک کمی پس از پیدایش سکه، قلب و دگرگونی در آن نیز پدید آمده‌است، اگر چه دقیقاً نمی‌توان از تاریخ شروع تقلب در سکه را تعیین نمود.

اما می‌دانیم که پس از پیدایش الکترون نخستین سکه جهان در لیدی، کسانی که مبادرت به تهیه الکتروم‌های تقلبی نمودند، تا جایی که قارون پادشاه کشور لیدی در سال ۵۵۰ پیش از میلاد به همین جهت الکتروم را از گردش انداخت.

نکته مهم در تاریخ

نکته مهم آن که در بررسی‌های تاریخی مشاهده می‌شود، هرگاه در ارکان اداری حکومت‌ها سستی پدیدار گردد، همان طوری‌که در تمامی زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه خلل و تقلب پدید می‌آید.

ضرب سکه نیز از این دایره عمل بیرون نبوده و تقلب سکه هم نمودار می‌گردد و گسترش می‌یابد علت دیگری را هم که سبب رواج بازار سکه تقلبی می‌گردد، نباید از نظر دور داشت، آن هم کمیابی سکه در سطح جامعه‌است که به دلایل مختلف ممکن است رخ دهد.

در لغت‌نامه دهخدا دربارهٔ اولین کسی که مبادرت به ضرب درهم تقلبی کرد، آمده‌است: «گویند نخستین کسی که درهم غش دار سکه زد، عبیدالله بن زیاد بود.و در کتاب «مقیاسات و نفوذ در حکومت اسلامی» مذکور است: بلاذری می‌گوید: روزی مردی را نزد عمر بن عبدالعزیز آوردند.

(که تقلب سکه می‌کرد) عمر دستور داد او را تازیانه زدند و زندانی کردند و سکه او را در آتش انداختند. و نویسنده (تاریخ آل جلایر) سخنی دربارهٔ تقلب سکه دارد او می‌نویسد: دردوران جلایریان برای جلوگیری از تقلب، عیار سکه را از بین بردند و تنها زر را با بوره و سیم را با کمی جیوه مخلوط کردند.

انواع سکه

سکه های زرین

زر طلا را گویند و در پارسی باستان «زرنه»، اوستا «زره‌نه» و «زرنه‌اینه» و «زرنئنه»، پهلوی «زر» «زرین» فلزی است گرانبها به رنگ زرد و درخشان و قابل تورق که برای ساخن سکه‌ها و زیور و غیره به کار می‌رود و دمای ذوب آن ١٠٦٤/١٨ درجه سانتیگراد است.

در سال ٥٦٤ پیش از میلاد لیدی توسط کوروش بزرگ فتح شد. کوروش دارایی مردم شهر سارد را به گنجینه شاهی خویش انتقال داد. پس از لیدی، شهرهای یونانی‌نشین آسیای صغیر نیز به دست ایرانیان گشوده شد. می‌توان حدس زد که در ابتدا تغییری در وضع ضراب‌خانه سارد داده نشده است و سکه‌های زر و سیم گاه به گاه بر حسب نیاز به جریان می‌افتاده‌اند.

مبادرت به ضرب سکه زرین

در ایران، نخستین بار داریوش اول مبادرت به ضرب سکه‌های زرین «دریک» نمود و ضرب این نوع سکه‌ها فقط به فرمان وی صورت می‌گرفت و در دوره‌های دیگر نیز بر ضرب سکه‌های زرین حساسیت بیشتری وجود داشت به گفته هرودوت: «داریوش آرزو داشت تا یادگاری از خود بر جای گذارد که تا آن زمان هیچ پادشاهی به جای نگذارده باشد.: بنابراین با رساندن زر خود به بیشترین درجه خلوص تا آن زمان، وی به ضرب سکه پرداخت .

اشکانیان سکه‌ی ‌زرین نداشتند و تاکنون سکه‌ی اصیل زرین از دوره‌ی اشکانی یافت نشده است. سکه‌های زرین منتسب به ‌آن‌ها یا سکه‌های تقلیدی اقوام کوچ‌نشین هم‌زمان . یا سکه‌های جعلی مدرن هستند. واکر Walker نشان داد که سکه‌های طلای ونون یکم که سلوود در سال ١٩٩١ معرفی کرد، جعل امروزی هستند.

آلرام . نیز این سکه‌های زرین ونون یکم را که در جریان کنفرانس جهانی سکه‌شناسی در بروکسل معرفی شدند، از همان نخست، جعلی دانست. سینیسی ، جعفری دهقی و گوبل نیز با اطمینان بیان نموده‌اند که اشکانیان هرگز اقدام به ضرب سکه‌ی زر نکرده‌اند .

در طول تاریخ به سبب همین محدودیت ضرب سکه ‌های زرین و نیز به علت ارزش زیادی که این نوع سکه نسبت به دیگر سکه‌ها داشت، در میان مردم کمتر رواج داشت و گاهی در دوره‌ای اصلاً رایج نبوده و حتی ضرب هم نشده‌است.

در کتاب «تاریخ ایران» راجع به ضرب سکه‌های زرین بعد از اسلام می‌نویسد: «ضرب مسکوک زرین درایران به معنی واقعی تا حدود ۲۲۰ قمری ظاهر نمی‌شود.» و «ژان شاردن» جهانگرد فرانسوی که در عصر صفویه از ایران دیدن کرده‌است در سیاحت نامه‌اش می‌نویسد: «ایرانیان [دوره صفوی] هیچگونه مسکوک زرین ندارند.

در دوران قاجاریه دو دسته سکه‌ های زرین ضرب می‌گردید. دسته اول قطعات زرین سنگین‌وزن بود که به منظور خاصی ضرب می‌شد نظیر مصارف خصوصی خزانه و… و دسته دیگر سکه‌هایی کوچک بود که درمیان مردم رواج داشت.

سکه های سیمین

**سکه درهم نقره، دوره میترادیس دوم پادشاه پارتی**

نخستین سکه‌های سیمین در ایران در دوره پادشاهی داریوش اول ضرب و پخش گردید. از آن دوره تا قاجاریه سکه‌هایی که در ایران میان مردم رواج داشت بیشتر سیمین و مسین بوده‌است. شواهد بسیاری بر این مدعا در تاریخ موجود است که ذکر تمامی آن ضرورت ندارد به عنوان مثال «شاردن» سیاح معروف از سکه‌های دوره صفویه ذکری به میان آورده‌است. او می‌نویسد: «پول جاری ایرانیان(دوره صفویه) نقره است و عیار آن مطابق مسکوک اسپانیولی است؛ ولی در ضرابخانه‌های مختلف عیار آن را پایین می‌آورند.

بخش اعظم سکه‌های رایج قاجاریه را سکه‌های سیمین تشکیل می‌داد و از آنجا که در این دوره بر اساس منافع بریتانیا و برخی از کشورهای قدرتمند وقت، ارزش سیم در بازار جهانی بخصوص در آسیا رو به کاهش بود و به تبع از آن ارزش سیم در بازار ایران پیوسته پایین می‌آمد، این روند بر پول ایران اثر مستقیم داشت و در این رهگذر لطمه بزرگی بر پایه اقتصاد و سازمان امور مالی کشور وارد و ایران را دچار بحران شدید پولی نمود.

سکه های سیمین

نخستین سکه‌های سیمین در ایران در دوره پادشاهی داریوش اول ضرب و پخش گردید. از آن دوره تا قاجاریه سکه ‌هایی که در ایران میان مردم رواج داشت بیشتر سیمین و مسین بوده‌است. شواهد بسیاری بر این مدعا در تاریخ موجود است که ذکر تمامی آن ضرورت ندارد به عنوان مثال «شاردن» سیاح معروف از سکه‌های دوره صفویه ذکری به میان آورده‌است. او می‌نویسد: «پول جاری ایرانیان (دوره صفویه) نقره است و عیار آن مطابق مسکوک اسپانیولی است؛ ولی در ضرابخانه‌های مختلف عیار آن را پایین می‌آورند.

سکه های مسین

مس قدیمترین فلزیست که توسط بشر کشف شده‌است. استفاده انسان از این فلز به حدود شش یا هفت هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. ایرانیان نیز از زمان‌ های بسیار دور با مس آشنا بوده‌اند. درباب پیشینه کاربرد این فلز در ایران نویسنده کتاب «تاریخ سکه» آورده‌است: «برای اولین بار در حدود هزاره پنجم پیش از میلاد فلز مس در ایران مورد استفاده قرار گرفت.»

پیش از اسلام در ایران سکه‌های مسی در میان مردم رایج بوده و پس از اسلام نیز تا دوران قاجاریه و حتی مدتی از دوره پهلوی این نوع سکه نقش مهمی را در امر دادو ستد مردم دارا بوده‌است. البته این سکه جزو کم بهاترین پول در جریان بوده و از آنجا که رنگ پول‌های مسی پس از مدتی سیاه می‌شده، بدان‌ها «پول سیاه» می‌گفتند و آن را در مقابل «پول سفید» به کار می‌بردند که منظور سکه‌های سیمین بوده‌است.

سکه‌های مسی به خصوص در دوره ناصرالدین شاه و بعد از آن تا پایان سلسله قاجاریه نوسان زیادی داشت و ارزش آن نسبت به پول‌های دیگر ثابت نبود و پیوسته تغییر می‌کرد.

به همین جهت نمی‌توان ارزش سکه‌های مسی را نسبت به دیگر سکه‌ها تعیین نمود. به‌طوری‌که مدام در مناطق مختلف کشور تغییر می‌کرده‌است. در کتاب «وقایع اتفاقیه» اعتماد السلطنه برخی از نوسانات ارزش پول‌های مسی را چنین آورده‌است.

پول سیاه در شیراز

«درسال ۱۲۹۶ قمری پول سیاه در شیراز و اطراف شیراز خیلی کم شده‌است» و «حال صرف پول سیاه و سفید پانزده شاهی.» و «بیشتر صدمه خلق بواسطه پول سیاه است که قریب صد هزار تومان پول سیاه در شیراز موجود است و پول سفید پیدا نمی‌شود صرف پول سیاه و سفید تومانی سی شاهی است[ سال ۱۳۱۱ قمری!.» و «صرف پول سیاه و سفید تومانی یک قران و سی شاهی است [ سال ۱۳۱۲ قمری!.»و «پول سیاه که حکم شده شصت شاهی که یک قران باشد [ سال ۱۳۱۷قمری!.» در کتاب «افکار اجتماعی و سیاسی» هم شاهدی از کمیابی پول سیاه در اواخر حکومت قاجاریان آورده‌است: «براثر کمیابی پول سیاه که رواج مملکت است. معاملات رعیت مسدود شده‌است.

دوره‌ های تاریخی سکه در ایران

سکه‌های ایرانی را می‌توان به دو دوره شاخص، پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم کرد. راجع به دوره اول یعنی پیش از اسلام دانشمند معاصر روانشاد پورداود در زمینه سابقه آشنایی ایرانیان با سکه می‌گوید که پیش از هخامنشیان، در زمان پادشاهای «هووخشتر» میان دولتهای ماد و لیدی جنگ درگرفت.

اما پس از مرگ او به هنگام سلطنت پسرش بین دو کشور صلح برقرار شد و سپس پسر «هووخشتر» با دختر پادشاه لیدی ازدواج کرد و از این پس روابط بازرگانی نیز میان دو کشور برقرار شد و از آنجا که در آن روزگار در لیدی سکه رواج داشت بنابراین می‌بایست در این زمان، ایرانیان نیز سکه‌های لیدیایی را به کار گرفته باشند.

منظور از بیان این مطلب، اشاره بدین نکته بود که آشنایی ایرانیان با سکه به دوران مادها می‌رسد، و این آشنایی کماکان ادامه می‌یابد، تا اینکه در سال ۵۴۶ پیش از میلاد در دوره سلطنت کورش، کشور لیدی به تصرف ایرانیان درآمد، و بدیهی است در این زمان، ضرابخانه لیدی که بخشی از سرزمین پهناور هخامنشیان شده بود، به کار خود یعنی ضرب سکه ادامه می‌داد.

اما هنوز هم سکه توسط خود ایرانیان ضرب نمی‌گردید، تا اینکه سرانجام در دوره داریوش اول سومین پادشاه خاندان هخامنشی (۵۲۱ تا ۴۸۵ پیش از میلاد) به فرمان وی اولین سکه‌های زرین «دریک» و سیمین «شکل» که شهرت جهانی یافتند، ضرب گردید.

سکه‌هایی که مردم می‌توانستند آن‌ها را به راحتی در تمام سرزمین پهناور ایران یعنی از مصر تا هندوستان که بخش عظیمی از جهان آنروز را تشکیل می‌داد به کار برند و از این بابت مشکلاتی که میان قوم‌ها و ایالتهای مختلف ایران در امر داد و ستد وجود داشت، بر طرف گردید.

ضرب سکه دریک

سکه «دریک» زرین فقط به فرمان شخص پادشاه ضرب می‌شد و نویسندگان یونانی آن را به نام خود داریوش «دریکوس» خوانده‌اند. لیکن سکه‌های سیمین چنین وضعی نداشت. داریوش اجازه داده بود، تا ساتراپ‌های او سکه‌های سیمین مورد نیاز را در ضرابخانه‌های واقع درقلمرو فرمانروایی خود ضرب نمایند. خاطر نشان شود که نسبت ارزش میان سکه‌های زرین و سیمینی یک به ده بود.

ضرب سکه در ایران از زمان داریوش که اولین سکه ایرانی ضرب گردید، تا امروز ادامه یافت و ضرابخانه‌ها پیوسته گسترش و پیشرفت نموده و با گذشت زمان تکنیک ضرب سکه تکامل یافته‌است.

سکه در دوره پس از اسلام

در دوره دوم، یعنی دوره پس از اسلام، اولین سکه اسلامی که در ایران نیز به کار می‌رفت، سکه درهم سیمین عبدالملک بن مروان است که در سال ۷۵ هجری به تقلدی از درهم ساسانیان ضرب شد؛ و تا این تاریخ در ایران سکه‌های ساسانی با انگ جدید (سکه‌های عربی – ساسانی) و در دیگر قسمت‌های قلمرو اسلامی علاوه بر این سکه‌ها، سکه‌های رومی نیز متداول بود یادآوری این نکته ضروری است که سکه‌های ساسانی تا سال‌های بعد یعنی سال ۱۸۰ هجری نیز در طبرستان به کار می‌رفت. پس از ضرب سکه‌های اسلامی، درایران نیز ضرابخانه‌ها سکه‌ها را به گونه اسلامی و با همان مشخصات سکه‌های دیگر سرزمین‌های اسلامی ضرب می‌کردند. بدیهی است در حکومت‌های مختلف بنا بر مقتضای سیاست و سلیقه فرمانروایان تغییراتی جزئی و کلی در نوشته و دیگر خصیصه‌های سکه پدید می‌آمد.

سکه ‌زنی در ایران باستان

هخامنشیان (۳۳۱ –۵۵۰ ق. م)، قبل از شناسایی واحد تبادل نقره و برنز هخامنشیان در بابل سیستم وزن بر اساس تقریباً معادل یک پوند است. بعضی بر این باورند که در آسیای غربی قدیمترین سکه زنی در قرن ۶ قبل از میلاد در ساردیس لیدیه ثبت شده‌است. از اولین مثال‌ها الکتروم، آلیاژی طبیعی از طلا و نقره بوده‌است.

به نظر می‌رسد که نسبت زیادی از پول رایج هخامنشیان به اختصاص تجهیزات نظامی ضرب می‌شده. طلا برای نیروی زمینی و نقره برای نیروی دریایی. دید کنجکاو ممکن است این ذهنیت را به وجود آورد که نقش پول رایج نواحی مدیترانه بوده‌است، جایی که نیروی زمینی ارتش رأساً در آسیای غربی وارد عمل می‌شده، در حالیکه در این نواحی طلا ارجحیت داشته.

سکه و پول پادشاهی هخامنشی نه منحصربه‌فرد بوده و نه وسیله مبادله همگانی در امپراتوری. در هر حال در آغاز این سکه احتمالاً در خود لیدیه مورد استفاده بوده (با این وجود که سکه‌های طلای دریک حدود قرن ششم در تخت جمشید یافت شدند) در قرن ۴ و ۵ استفاده سکه به شرق هم گسترش یافت.

معاملات ادامه پیدا کرد حتی تا جاییکه شمش طلا و نقره مورد استفاده قرار می‌گرفت. وزن از طریق وسایل کوچکی هم ارزش جنس مورد معامله تشخیص داده می‌شد. حجم انتقال کالاها ادامه پیدا کرد تا به معاملات غیرقابل معاوضه رسید مانند: باج، مالیات و هدایای تبلیغاتی. از قرن ششم تا چهارم سکه رایج زمان از غرب تا یونان و ایتالیا، از جنوب و از شرق در امتداد ساحل مدیترانه تا شهرهای ایالات سوریه و تا دیکتاتوری مصر گسترش یافت.

سکه تترا دراخمای آتن و بعضی سکه‌های یونانی دیگر به‌طور وسیعی در ایالات تحت فرماندهی پارس مورد استفاده قرار گرفت.

هخامنشیان

ظاهراً داریوش اول سازمان دهنده بزرگ امپراتوری ایران بوده‌است که برای نخستین بار مسکوک طلای خالص و تقریباً بدون عیار را که ما به نام دریک می‌شناسیم دست زده‌است.

سکه های هخامنشی

سکه‌های هخامنشی عبارت‌اند از دریک سکه طلا به وزن ۸/۱۴ گرم و سیکل (شکل) نقره به وزن ۵/۰۶ گرم و به‌طوری‌که قبلاً اشاره شد، داریوش اول مانند کروزس پادشاه لیدی برای سکه تناسب یک طلا به نقره را برگزید و این ترتیب از هر حیث، معقول بود، زیرا ترتیبی است که در آن زمان در تمام شهرهای یونانی و آسیای صغیر و قبرس و فنیقیه که دارای سکه بودند، معمول بود.

دوره داریوش سوم

در دوره داریوش سوم، دو دریکی که به وزن ۱۶/۰۸ گرم و نیم دریکی که نصف دریک بود و از لحاظ نقش نیز مختصر تفاوتی با دریک و سیکل داشت، ایجاد گردید.

بر پشت سکه‌های دریک و شکل، معمولاً فرورفتگی نامنظم مربع یا مربع مستطیل وجو دارد که در بعضی از این فرورفتگی‌ها اگر دقت شود نقش دیده می‌شود. بعضی از سکه شناسان در تحقیقات خود اشاره به نقوشی مانند حیوان خوابیده یا سر حیوان، یا سر اسب یا پرنده یا ماهی نموده‌اند.

در مجموعه سکه‌های «هخامنشی» (ارنست بابلون) سکه‌ای است که در فرورفتگی پشت آن به‌طور وضوح نقش قسمت جلوی کشتی دیده می‌شود. این سکه ضرب شهر کاری، در آسیای صغیر است، زیرا یک حرف که علامت این منطقه‌است، بر روی آن نقر است.

بر روی تعدادی از سکه‌های شاهی هخامنشی نیز علائم و نشانه‌هایی موجود است که بتوان آن‌ها را به واسطه تفاوتی که با علائم سکه‌های ضرب شده در شهرهای لیبی، یا مفیلی یا کیلیکیه دارند، ضرابخانه شهری را که سکه در آن ضرب گردیده تعیین نمود.

به جز این نشانه‌ها، علائم دیگر به انضمام حروف نیز گاهی بر روی دو دریکی‌ها مشاهده می‌گردد که چون این علائم بر روی سکه‌های ماژه که در بابل پس از دوران هخامنشی در مدت فرمانروایی خود ضرب زده و بر روی چند سکه اسکندر و سلوکوس اول دیده شده‌است.

می‌توان یقین داشت که این سکه‌های دو دریکی پس از دوره هخامنشی ضرب زده شده و محل ضرب بابل بوده‌است.

سلوکیان

**سکه دیودوت یکم مؤسس دولت یونانی بلخ (باکتریا)**

اشکانیان

یکی از منابع بسیار مهم و قابل استناد دورهٔ اشکانی، مجموعه سکه‌های شاهان اشکانی است که اطلاعات بسیاری در خصوص سیر تاریخی شاهان و همچنین مسائل اجتماعی، سیاسی و هنر این دوره به ما ارائه می‌کند.

با توجه به این که پارت‌ها هیچ تجربه قبلی در ضرب سکه‌هایشان نداشتند، تهیه و ضرب سکه خود را به احتمال زیاد به مناطق یونانی در پارت، و دیگر نقاط تحت سلطه‌شان می‌سپردند که در آن‌ها ضرابخانه‌های محلی سلوکی فعال بودند.